UIT DE EERSTE HAND 4 - DE MIDDELEEUWEN II

Terug naar het overzicht

2005 - Damon, Budel

Nog al te vaak worden de middeleeuwen voorgesteld als een armzalige periode tussen oudheid en renaissance, een ‘donker gat’ (middel-eeuwen) waarin alle kwaliteiten van Grieken en Romeinen teloor waren gegaan en daarom opnieuw ontdekt behoorden te worden in de renaissance.
Deze negatieve benadering van de periode tussen de zesde en vijftiende eeuw is vooral veroorzaakt door de humanisten die in hun rinascimento (‘wedergeboorte’) op nogal hautaine wijze de eigen verdiensten lieten schitteren door ze af te zetten tegen de ‘onnozelheid’ van de middeleeuwer.

In de loop van de tijd is dit beeld alleen maar versterkt. Zo jubelt Hugo de Groot in 1602 dat wij uit dien nacht van onwetendheid, uit die allerdikste duisternis, op eens in den vollen dag zijn doorgebroken en heeft hij het over de wereld die sedert een achttal eeuwen…geheel met de zwartste duisternis omneveld lag.
Ook latere historici verheelden hun depreciatie van de middeleeuwen niet. In 1860 prijst de beroemde kunsthistoricus en renaissance-kenner Jacob Burckhardt de ‘overwinning’ van de renaissance op de middeleeuwen als een nooit-geziene heropleving en bloei … van de kunsten en wetenschappen, waarbij het wereldse en realistische karakter … en het toenemende individualisme laten zien dat de middeleeuwen voorbij zijn en de Moderne Tijd is aangebroken, en schetst hij de ‘Italiaan’ als de eerstgeborene onder de zonen van het moderne Europa, die een geestelijk individu werd en zich als zodanig herkende.

Pas in onze tijd heeft enige relativering van het sublieme van de renaissance een aanzet gegeven tot eerherstel van de middeleeuwen. De Britse historicus Peter Burke was rond 1970 een van de eersten die het waagde de geëxalteerde voorstelling van de renaissance een (tot cliché verworden) mythe te noemen, die was voortgekomen uit een onvolkomen of zelfs vertekend beeld van hetgeen eraan vooraf ging.
Dat het begrip Renaissance - geschreven met een hoofdletter - uitsluitend gereserveerd werd voor de wedergeboorte van de oudheid in de (Italiaanse) vijftiende en zestiende eeuw en niet gezien werd als een weerkerende manifestatie van een eeuwige wederkeer, geeft te kennen dat men eeuwenlang de middeleeuwse aandacht voor de klassieken had veronachtzaamd. De belangstelling voor de klassieke oudheid kende immers reeds in de middeleeuwen een tweetal hoogtepunten: de Karolingische en twaalfde-eeuwse renaissance, waarin Bernardus van Chartres even bescheiden als zelfbewust noteerde: Wij zijn dwergen op de schouders van reuzen. Wij zien meer en verder dan zij, niet omdat onze blik scherper is of omdat wij groter zijn, maar omdat hun reusachtige gestalte ons verheft en draagt.
Het roemen van bijvoorbeeld de herontdekking in 1414 van de geschriften van Vitruvius laat onverlet dat de Romeinse architect gedurende de gehele middeleeuwen bekend was, het handschrift gevonden werd in het klooster van Sankt Gallen en van Karolingische origine was. Sterker nog: zonder de middeleeuwse kopiisten zouden we thans nauwelijks iets van de klassieke schrijvers tot onze beschikking gehad hebben. Vrijwel alle antieke geschriften die wij nu kennen gaan immers terug op middeleeuwse manuscripten, zodat men zich kan afvragen wat er in de renaissance nog nieuw ontdekt kon worden.

Een ander motief op grond waarvan de middeleeuwen zo lang gehekeld zijn is een zeker antiklerikalisme. Het feit dat de scholastiek de neiging vertoonde de oudheid naar christelijke hand te zetten, waardoor de authentieke bronnen vertekend werden en interpretatie al te vaak de oorspronkelijk inhoud verdrong, heeft in hoge mate de bewondering bevorderd voor de renaissance die vooral haar oorsprong vond in niet-klerikale kringen.
Toch mogen we niet voorbij gaan aan de rol van de middeleeuwse kloostergemeenschappen, die - bolwerken van cultureel internationalisme - niet alleen de klassieken bijna tien eeuwen lang levend wisten te houden, maar ook een onschatbare bijdrage leverden aan de culturele en maatschappelijke ontwikkeling van Europa.

Hopelijk wekken de hier verzamelde teksten bij de lezer eenzelfde verbazing over de geestkracht en voorlijkheid van de middeleeuwen als bij de samensteller ervan - en helpt deze bundel ons enigszins te begrijpen wat de beroemde Franse historicus Le Goff bedoelde toen hij opmerkte: Nooit - noch ervóór, noch erna - was het zelfbewustzijn van de intellectueel groter dan in de middeleeuwen…

Suger en Bernardus van Clairvaux:

De Middeleeuwen II

 

INHOUDSOPGAVE

I - GESCHIEDSCHRIJVING

  1. Procopius
    1. Anekdota
  2. Gregorius van Tours
    1. Historiae
  3. Alcuinus
    1. Vita Willibrordi (‘Het leven van Willibrord’)
  4. Einhard
    1. Vita Caroli Magni (‘Het leven van Karel de Grote’)
  5. Geoffrey van Monmouth
    1. Historia regum Brittanniae(‘De geschiedenis van de Britse koningen’)
      1. WILLIAM OF NEWBURGH - The History of English Affairs
    2. Historia regum Brittanniae (Koning Arthur)
  6. Jacob van Maerlant
    1. Alexanders geesten (‘De daden van Alexander’)
    2. Van den lande van overzee

II - PROZA & POËZIE

  1. Beowulf
  2. Chanson de Roland (‘Roelantslied’)
  3. Chrétien de Troyes
    1. Le Conte du Graal (‘Het verhaal van de Graal’)
  4. Wolfram von Eschenbach
    1. Parzival
  5. Tristan en Isolde
  6. Marie de France Chievrefueil (‘Kamperfoelie’)
  7. Nibelungenlied
  8. Bernart de Ventadorn
    1. Lo temps vai en ven e vire (‘Zie de tijd vergaan, verglijden’)
  9. Arnaut Daniel
    1. En cest sonet coind’e leri (‘Voor dit liedje, licht en aardig’)
  10. Montan
    1. Eu venh va vos Sénher, fauda levada
      1. (‘Ik kom tot u, Mijn Heer, de rok geheven’)
  11. Carmina Burana
  12. Walther von der Vogelweide
    1. Unter der linden (‘Onder de linde’)
  13. Guillaume de Lorris en Jean de Meung
    1. Le roman de la rose (‘De Roman van de roos’)
  14. Jacopone da Todi
    1. Stabat Mater
  15. Dante Alighieri
    1. De vulgari eloquentia (‘De volkstaal’)
    2. Vita nuova(‘Nieuw Leven’)
      1. BOCCACCIO - Vita di Dante (‘Het leven van Dante’)
    3. La divina commedia (‘De goddelijke komedie’)
  16. Giovanni Boccaccio
    1. Decamerone
  17. Geoffrey Chaucer
    1. Canterbury Tales (‘Canterbury-verhalen’)
  18. Christine de Pisan
    1. Seulete sui et seleute vueil estre (‘Alleen ben ik en zoek alleen te wezen’)
    2. Le Livre de la Cité des Dames (‘Het boek van de Stad der Vrouwen’)
  19. Charles d’Orléans
    1. Je ne prise point telz baisier (‘Ik neem niet het soort kusjes aan’)
    2. Au plus fort de ma maladie (‘Wanneer mijn ziekte heeft geleid’)
  20. François Villon
    1. Je suis François… (‘Ik ben François…’)
    2. Le Testament
    3. Ballade des dames du temps jadis (‘De ballade van de dames uit vroeger tijden’)
    4. Ballade de bonne doctrine (‘De ballade zijnde een goede levensles’)
    5. Ballade finale (‘Ballade tot slot’)

III - BEELDENDE KUNST, MUZIEK & DRAMA

beeldende kunst
  1. Theophilus
    1. De diversis artibus (‘Over de verschillende kunsten’)
  2. Bernardus van Clairvaux
    1. Apologia (‘Verweerschrift’)
  3. Suger
    1. De rebus in administratione sua gestis
      1. (‘Hetgeen tot stand is gebracht tijdens zijn abbatiaat’)
    2. De consecratione (‘De inwijding’)
  4. Villard de Honnecourt
    1. Album
  5. Cennino Cennini
    1. Libro dell’arte (‘Het handboek van de kunstenaar’)
muziek
  1. Guido van Arezzo
    1. Micrologus
  2. Guillaume de Machaut
    1. Messe de Nostre Dame
drama
  1. Resurrexi et adhuc tecum sum
  2. Aethelwold van Winchester
    1. Regularis concordia
  3. Graduale Rothomagense
  4. Paasdrama van Maastricht
  5. Paasspel uit Augsburg
  6. Corpus Christi-spel
  7. Adam de la Halle
    1. Le jeu de Robin et de Marion
    2. La Farce de maistre Pathelin (‘De klucht van Meester Pathelin’)
  8. Pieter van Diest
    1. Elckerlyc

IV - VAKWETENSCHAP & ONTDEKKINGSREIZEN

vakwetenschap
  1. Fibonacci
    1. Liber Abaci (‘Rekenboek’)
  2. Roger Bacon
    1. Opus Maius (‘Het grotere werk’)
    2. De mirabili potestate artis et naturae
      1. (‘De wonderbaarlijke potentie van kunst en natuur’)
  3. Albertus Magnus
    1. Libellus de alchimia (‘Alchemieboekje’)
    2. Mineralia
  4. Avicenna
    1. Leerdicht der geneeskunst
  5. Hildegard van Bingen
    1. Physica (‘Geneeskunde’)
    2. Causae et Curae (‘Oorzaken en behandelingen’)
ontdekkingsreizen
  1. Marco Polo
    1. Il Milione
  2. Columbus
    1. Journaal

V - TIJDTABEL

 

Persstemmen:

Twee delen uit een prachtige serie met sleutelteksten uit de Europese cultuur. Eerder verschenen De Grieken en De Romeinen. Die waren al mooi. Maar De Middeleeuwen zijn nog verrassender; veroveringen van Karel de Grote, een reisgids voor het Heilige Land, teksten van de grote mystici, theologen en filosofen, dichters, enzovoorts. Opeens sta je met beide benen in de Middeleeuwen. De vertalingen zijn in gewoon Nederlands, taal van nu. - Trouw 


In het eerste deel gaat het vooral om de rol van de kerk en theologie in de Middeleeuwen, in het tweede deel staan cultuur, geschiedschrijving en exacte wetenschappen centraal. Behalve meer voor de hand liggende teksten vindt men ook minder bekende. (…) De samensteller legt de nadruk erop dat deze teksten getuigen van een grote geestkracht en voorlijkheid. Wie deze bloemlezingen leest, valt inderdaad op hoezeer de vroegere opvattingen over de Duistere Middeleeuwen op mythevorming hebben berust. (…). De serie Uit de eerste hand is aantrekkelijk uitgegeven en geeft een bronnenverzameling die in het Nederlands zo niet beschikbaar is. De samensteller doet zeer nuttig werk. - De Stem van het Boek

Een onmisbaar naslagwerk voor studenten en allen die beroepshalve of uit liefhebberij zich bezig houden met de middeleeuwen - Biblion

Men hoeft maar even in de opgave van de auteurs uit wier werk is geselecteerd te kijken om te constateren dat hier een enorm werk is verricht. Al lezend en bladerend vindt men telkens weer interessante teksten, sommige aan bestaande vertalingen ontleend, andere door de samensteller zelf vertaald, sommige vrij bekend, andere onbekend en daardoor verrassend. Avicenna en Villon, de Carmina Burana en Pans Gregorius VII – het zijn er maar een paar van de tientallen bekende en minder bekende geschriften en persoonlijkheden waarmee wij via sours behoorlijk uitgebreide selecties kunnen kennismaken.
Ook de variatie van de onderwerpen die ter sprake komen is enorm: de kruistochten en het huislook op de daken van de onderdanen van Karel de Grote, de obscene voorkeuren van de troubadour Montan en de intieme lyriek van Christine de Pisan – het is hier allemaal te vinden. - Hermeneus 


Uiteraard een heleboel klassiekers, naast enkele vergeten pareltjes, maar ook een aantal verrassingen, toch zeker voor niet-mediëvisten. (...) Via deze bloemlezing [worden] de belangrijkste geschreven bronnen uit het Europese verleden voor een breed publiek toegankelijk gemaakt. Niet alleen voor docenten en studenten geschiedenis, maar voor alle historisch geïnteresseerden. En dat op zich is al meer dan verdienstelijk. Bovendien werden de bundels erg fraai en luxueus uitgegeven, met onder meer een handige, uitklapbare tijdsband achteraan. Het kan het leesplezier alleen maar bevorderen en daarmee hopelijk ook de interesse voor ons cultureel erfgoed, inzonderheid dat van de Middeleeuwen. - Streven


De opvallend brede tekstselectie voert langs een vijtiende-eeuws handboek voor de heksenjacht, het journaal van Columbus, het Paasdrama van Maastricht en de elfde-eeuwse muzikale nieuwlichterij van Guido van Arezzo. Het is de afwisseling die Uit de eerste hand zo aantrekkelijk maakt en een honger naar meer kennis van tijd en omstandigheid van de tekstpassages aanwakkert. Wie nog geen liefde voor de geschiedenis voelt, kan dat hier leren. De serie is stevig uitgevoerd met harde kaft en voorzien van een leeslint. Onmisbaar voor de vele korte of lange momenten van genietend historisch grasduinen. - rkkerk.nl

ISBN 9055735981
gebonden
geïllustreerd
15 x 22 cm
256 pagina’s
€ 19,90

Bestellen:

www.damon.nl/book/de-middeleeuwen-ii